martes, 17 de septiembre de 2013

Intervención na Veiga. Presentación del libro "Cuando los Ferreiros Forjan Museos. Diario de un Quijote"


30 agosto de 2013


Fará po lo menos sesenta anos, sendo mui neno, salín de Grandas por primeira vez. Foi un viaxe que, naquel momento, parecéume que nun se acabaría nunca. Pero será mellor que eo lles conte:

A Veiga, entonces, peime que taba máis lonxe; tanto que aquel coche de línea parecía que non daba chegao. Salías as seis da mañá de Grandas e chegabas pouco antes del almorzo…

Cuando un é novo, ou pequeno, parece todo grande. Cuando eres vello ou grande é al revés: todo é pequeno. Hasta os días rinden menos que cuando se iba a escola ou taba un coas vacas. Así quén entende este mundo, unde todo anda tan axina. Hasta algún fala pa que nun lo entendan.

Decía que tou aiquí pa presentarlles un libro. Pero mais que un libro, é a historia de un Museo, que ben ou mal fexen, ou faemos, en Grandas. É a historia de aquel feito, cuando se foi faendo; de aquelo que debera ser feito po los que mandaban en Oviedo, e peime que nun sabían. ¡Pero o que sí sabían ben era faer mal! Faer faían ¡oh!: a zancadilla pa ver si encebelaba. ¡Como as pitas, que lo que nun comen escarrapátanlo! Aunque pouco mais deo que escarrapatasen: ¡el Museo ahí ta!, e a historia daquel momento ta neste libro. Nestas páginas, aunque ten revoltas  entre elas, dícennos lo mal que lo pasou aquel ferreiro pa demostrarlles a aquelos fatos de Oviedo, cómo tía que ser contada a nosa historia.

E aunque pareza que cada pouco cambio de cháchara, vou contar antes a sembranza daquel viaxe primeiro. Despós, si queredes, falamos del libro, non vaia ser que pase como aquel outro que dixo: -E del meo libro ¿Cuándo falamos?

Veredes ¡oh!, daquela ocasión que era tan neno, salín da mía aldea, del sito unde nacera, no coche de pola mañá. ¡Tan cedo que inda nun se vía! ¡Home! ¡Cómo sería que hasta penséis que a lua nun era a misma que a de Grandas! Chegamos a Barbeitos e alí fomos pa casa de Silverio, el ferreiro. Maripepa fezo café. Era a madre de Ovidio, a bola de Ovidín, el que ten, na corte que foi das vacas, a cantina. Chámolle así porque antes chamábase así. Derriba da cantina, ta el comedor dos días de festa; ¡Hai xa! Pero ahora úsase todos os días. Antes foivos pallar.

¡Tíache bon vagar de seguir de corte e pallar e choer alí a os que eo sei!- como os burros-

Alí en Barbeitos, había que esperar a que chegase el coche de línea que vía del Rizo, da Fonsagrada e iba a Veiga. ¡Éravos un coche de viaxeiros comodísimo! Sí, ¡oh! ¡En él viaxaban hasta animales! ¡Tíavos asientos de madera como os del Toural! Eran de barrotes. Eu, como taba mui fraque, despós de andar naquel coche polo menos hasta el Mesón Novo, xa me dolían as cachas ou os hosos.

El caso é que aquel coche paraba na Manceba, nos Amieros, en Santalla, nas Poceiras (penso que lle chamaban Millarado), en Barcia, en Teixeira, na Garganta, e en todos cuantos sitos houbera cantina. Claro que da Garganta pa baxo, como era costo, ¡vaia cómo corría! Pouco máis deo que parase nas curvas de Graña, en Paramios, na Espía, ou en Castromourán, ¡andaba tan axina, que chegamos antes del almorzo aiquí, a Veiga!

Vir daquel pueblo que era el meo, e dar de fucíos con A Veiga, faivos ¡mialma! quedar afatao. ¡Home!, ¡cómo sería que eo penséi que taba en ua ciudá! E peime que digo ben: ¡Era ua ciudá comparada con Grandas!

¡Qué envidia sentín al ver un sito que había de todo! ¡Aquelos talleres, como forxas grandes de ferreiro, unde traballaba muita xente! mecánicos, ferreiros… Ferreterías, comercios….¡de todo, e hala! ¡Menudo estronqueladoido! ¡E xente, oh! ¡Virxen santísima! Xa na mais entrar, víase ua calle larga que metía medo. Alí taba a casa de Reguera, el Coxo. En ésta compraba dalgúa das veces ferro meo padre. Non muitas, porque nun levaban ben él e meo padre; porque nun hai coxo bon, e éste peime que era enrevesao.

¡Aquela calle que me pareceo grande, nun era nada. Xa verán as que taban mais aló.

Na mais pasar a esquina a esquerda…¡oh virgen! Evos algo curva, pero como daquela nun andaban muitos coches, a xente íbamos pola calle os días de mercao ¡Nun vos era nada os sábados de mercao! Pero ¡arrenego del demo! ¡Quén iba a decirlle aquel neno, que un pouco mais aló, había outra que era como cuatro carreteras de Grandas de ancha que era! Encima, con a xente que había, nun se sabía a unde chegaba. As casas taban pa un lao, e pal outro el Ayuntamiento e a Iglesia. Hai que poñelo con mayúsculas, porque daquela como ahora, ¡faían trembar!

Un pouco mais aló da casa de Vixande (unde faían libras de chicolate), taba ua tienda de zapatos. El escaparate tía espellos, pero eo nun lo sabía, el caso é que mira que mira, fun andando, andando hasta que din de fucíos contra a parede. ¡Claro, había tanto calzao novo! Ríuse de mín meo padre e el que iba con él; encima ¡a chea de xente que había!. Pero… ¿quén pensaba que a culpa tíanla os espellos?

El caso é que despós, anda que anda, chegamos a casa del Galocho. Pasamos delante daquel taller que lle chamaban Coldeira. E peime que un pouco mais aló, taba el que era de Fernando dos potes. Sí ¡oh! Aquél que fundía tamén ovos e sapos de molín.

Unde el Galocho había ua chea de ferreiros. Algús taban estirando ferro naquelos martelos neumáticos que eo nunca vira. Como nun tía ferro, compróulo meo padre na casa de Reguera; e despós fomos comer a casa de Sandalio. Non me gustou el almorzo, pero é igual, foi que eo era mal comedor.

E falando outra vez de ferro: ¿sabedes que un ferreiro, daquela, tía que traballar 30 kilos de ferro, faendo clavos, e casi 50 si eran fijas pa as vías de ferrocarril pa ganar el jornal?

Tempo despós de lo que tou contando, conocín cousas importantes na Veiga. É por eso polo que me costa traballo entender como daquela época de esplendor se pasou neste pueblo a tal decadencia. ¡Claro que si lo comparamos con outros sitos ten explicación ¡Heredaron os señoritos que non lles costóu traballo faelo!

Na información adquirida mais tarde, ta a daquelos del outro lado da Ría. Alí taba el taller del padre de Ángel, unde faían de todo. Deste taller levei cousas pal Museo. Tía, a parte da serra mecánica, el banco de carpinteiro, ferramenta de ferreiro que gracias a él tan hoi alí.

Tamén nel de Coldeira recollín ferramenta. Pero vou seguir mais aló pola avenida que lle chaman de Asturias ¿Alguén entende por qué lle chaman de Asturias, si esta provincia nun se acaba hasta el puente de Porto? ¡Farán como na Fonsagrada, que lle poeron avenida de Galicia a que ven de Lugo!

E volvendo a necear con os museos ¡Ai oh! Eo ben sei que nun tan os tempos pa faer nada. Tuvemos us despilfarradores e corruptos gobernando e nun deixaron nin el filo pa atar. ¡Claro! ¡Qué filo iba quedar pa tanto chorizo! Pero bueno, volvendo aló con el tema:

¿Nun taría ben que aiquí, na Veiga, se recollera aquelo que pertenecéu a outra época mais floreciente? Núa das muitas veces que por aiquí paséi, tiven falando con María Antonia, a da fábrica de chicolate de Vixande (falando cuando me deixou). Eo, daquela, apetecíame que aiquí, na Veiga, poesen a funcionar outra vez as máquinas de faer as libras de chicolate con el cacao  que vía de fora. Pero claro: ¡pueblo pequeno inferno grande! E claro, nun oubo nada que faer! Bueno, como hai muito cacique e cacica lo que sí querían faer era ua calle por detrás da tienda ¡Estos gobernantes de noso, hai que ter muito cuidado con elos: danlle a calquera un disgusto por detrás! Quero decir por detrás da tienda. El caso é foder a os outros. Ou al que nun xipre como elos ¡Dáldamo al demo e a elos! ¡Lévelos Xudas! Pensaba eo que en morrendo el caudillo iban acabarse os caciques ¡Peime que hai mais e mais ruíos! A lo mellor é que son fatos. Bueno, lo que hai é que decirlle a María Antonia que hai que poer eso a andar.

Víavos pola carretera de Asturias, e ¡mialma perdínme! Con lo de os museos e os que faen como as pitas; casi nin macordo unde iba.

¡Ai! ¡Sí! ¡Oh! Naquela carretera ta el taller que foi de Victor. Faían alí máquinas de mallar, e reformaba aquel home motores de gasolina pa gasoil. Nun sei lo que alí queda, pero era ben recoller al menos, a sua memoria. (si é que alguén la escribiu)

Conseguira eo ua daquelas maquinas, el motor Lister e a limpiadora. Todo aquelo vendeóselle a José Mª de Samartín de Ozcos. Peime que é el único que sigue labrando trigo.

Por certo,  “pensa el ladrón que todos son da súa condición”, e aquelo que costara el equipo foi lo que se lle cobrou. ¡Os cuartos quedaron nel Museo, pa que outro os limpiara!

Agora, o que queda é amañar algo de Museo na Veiga, e decir que nel libro ta a historia del que fezo el de Grandas e tamén cómo ua capilla é algo máis que el culto religioso; lo que se aprende na escola; a historia del reló del pueblo; por qué son iguales as ferraxes da catedral de Lugo,  a iglesia de Tineo e a de Grandas; cómo gracias a os amigos se fezo el Museo; cómo as pedras de Salime flotaron e tamén, por qué nese pueblo non tein luz. En fin, cousas que el ferreiro ve, e a lo mellor nun tein importancia.

Lo que sí podo decir, é que cuando un ferreiro forxa un Museo, non todos lo aproban.

Si queredes preguntar algo que eo sepa, aiquí tou.

Gracias a todos, haxa salú



jueves, 12 de septiembre de 2013

Intervención en el RIDEA. Presentación del libro "Cuando los Ferreiros Forjan Museos. Diario de un Quijote"




11 de septiembre de 2013


Hace poco leí, entre otras cosas, un libro de Jesús Mosterín. Se titula “La Cultura Humana”, y en él se describe algo muy interesante: Cultura y tradición. Dice: La información transmitida genéticamente a un individuo, mediante los gametos de sus progenitores e  inscrita en sus propios genomas no forma parte de su propia cultura por definición.

Resalto este párrafo, porque entiendo que lo que hice en el Museo de Grandas, fue recrear aquello que de alguna manera, conocía por tradición. Así que el elemento cultural que podía añadírsele a esta fórmula magistral, sólo equivale a lo que desde generaciones fue trasmitiéndoseme genéticamente. ¡Hombre! Mejor habría sido que este saber, estuviera en compañía de algo que culturalmente salpimentara el guiso. El condimento, bien usado, jamás estropea una olla.

Esto me recuerda aquel cuento que oía en la fragua de mi padre, sobre el examen que cierto sacerdote moscón dirigía a una vieja, preguntándole:
 -¿Cuántos dioses hay?- 
A lo que contestó la anciana:
-Hay cuatro.
-Acertó Usted- le dijo el clérigo.
-Pues verá, Sr. Cura, díxenllo a bulto.
-¡Así le salió!

Es posible que se pudiera haber hecho mejor, pero unde nun hay nun se pode sacar. Así que en este libro que hoy presentamos aquí, está la resumida historia de aquel diario acontecer. Los avatares y, por qué no, la realidad de un momento de mi vida. La lucha de un David contra aquel gigante; contra aquel engreído poder, que en manos sátrapas y pícaros que se creían por encima de todo,  imitaban al perro del hortelano que ni come ni deja comer. Estos déspotas cancerberos, convertidos en vigilantes de su silla; que no dudaron en perseguir aquello que es posible no entendieran, por el sencillo hecho de ser un ferreiro el que laboraba. Ferreiro que por cierto, no pertenece a la clá, y he aquí otra de las causas de la aversión hacia él.

Pero  como esto no tiene ningún valor, al igual que el de esos zorros que por desgracia sufrimos, centremos la atención en los apuntes que aquí presentamos; no sin antes dirigir otro airado ataque, para decir algo de la decadencia. La decadencia de una tierra, que ni siquiera conserva esos valores genéticos. En la que sólo queda un paisaje yermo; mentalmente estéril, en el que sus habitantes se ven convertidos en autómatas dirigidos por la inepcia. De nada sirvió la catarsis que sufrimos tras el sistema que en su día criticamos, pues un mal se curó con otro peor, por reducción, o sea mayor: La corrupción, la mentira, el fraude de estos que parecían de tierra de intrépidos y tenemos, en consecuencia, merecedores representantes. Pícaros chamarileros, dignos de la mejor comedia de marionetas, aunque muevan torpemente los hilos de la España de una “unidad de  destino en lo universal” (como la sienten).

Y ahora sí que vamos a ir al hecho. Al libro que nos muestra que lo escrito fue transmitido por los ancestros. No esperen encontrar en él un ilustrado ferreiro que expresa con soltura sus ideas. No aparece el literato que cuenta correctamente sus memorias. Es el resultado de una experiencia, que bien o mal, relata la historia de un proyecto más o menos acertado. Nuestra historia o la de una comarca, que de no ser así, quedaría su recuerdo en el olvido.

También se encontrarán con los apuros de un niño, nacido en la posguerra, al que ni siquiera su Dios, o sus representantes, tenían en cuenta.

El infortunio de un pueblo al que las aguas inundó, y en pago a los únicos habitantes de aquel caserío, los dejó sin energía eléctrica. Salime, a 700 metros de la presa, sigue en el siglo XXI privado de la luz eléctrica. Sólo la luz solar durante el día, y después… ¡qué se arreglen como puedan! Al igual que los accionistas se conforman con las ganancias que la central hidroeléctrica genera…

¿Cómo se logró que de ese pueblo flotaran las piedras de sus casas y hoy estén integradas en el Museo?

¿Recuerdan aquella fábula de un rocinante que al pastar interpretó la tragedia de  Alfredo y Violeta de Verdi? Bueno, pues así también se descubrió, por casualidad, el Castro del Chao Samartín, en Grandas de Salime. Sólo que cuando un jumento, como el ferreiro, pasta, sólo se convierte en tragedia lo que toca. La arqueología es otra cosa…

Descubrirán cómo era una tienda de ultramarinos; La vida de unos  pobres maestros de escuela que no ganaban para comer y aún así daban clase…. Que una capilla representa algo más que el lugar de culto.

Un enorme castaño en Salime que era tan portentoso que se mereció la admiración de todo aquel que conoció su envergadura…

Los museos como negocio. Pero sobre todo, un negocio ruinoso para el autor.

Se narra aquí como, gracias a unos amigos, se pudo sacar adelante ese Museo que tanto molestaba a los de la sinecura y bicoca ¿cultural?

Hallarán una idea particular de un ferreiro que busca, además de la similitud de unos linajes, la posible autoría de aquel orfebre del hierro, que nadie sabe de dónde procede; pero su obra es idéntica en la catedral de Lugo, la iglesia de Tineo y la colegiata de Grandas.

¡Y cómo no! El probe teixo del Valledor, que la insensatez humana y la indiferencia del mosén de la parroquia acabaron con él. Y digo impasibilidad ¡porque ellos, al menos, debían saber lo que ocurría! Allá se fue, aunque en el Museo perdure su historia.

En este libro se encontrarán la historia del reloj del ayuntamiento de Grandas. Poco importa que el regidor y sus munícipes hayan perdido la hora. La compostura, al menos su cronómetro, la conserva. Por cierto, cumplió 110 años este cronógrafo ¡y más veces perdió el tiempo o tuvo lapsus!

Lo de los lobos es sólo un cuento. No hay porqué asustarse…

Y ya para terminar, digamos que cuando los ferreiros forjan museos, se puede quemar un poco del hierro en la forxa y algo más de su estructura al golpearlo, pero al menos, en la forma algo queda ¡Algún golpe acertado habrá dado!....

Finalizo ya, dando las gracias a todos ustedes por estar aquí presentes. Dar las gracias al RIDEA por permitirlo. Y de forma muy especial, a los que colaboraron es este libro y en la creación y continuidad del Museo. Sin ellos me hubiera sido imposible hacerlo, por buen forjador que se fuera.

Gracias de nuevo. Haxa salú